Abstract

İslam ekonomisi ve finansı son yıllarda dünyada olduğu gibi Türkiye’de de ciddi mesafeler katetmeye başlamıştır. İnsanlığın ikili maslahatına yönelik çalışmalar değer kazanırken, finansal işlemler analiz edilip, hikmetinin ta’lil edilmesi önem kazanmıştır. Bu bakımdan İslam hukukunun bir alt dalı olan İslam ekonomisi ve finansının metodolojik temellerinden hüküm çıkarmada vazgeçilmez bir değer olan ta‘lil konseptinin akademik dünyada farkındalığının oluşturulmasına yönelik çalışmalara ihtiyaç vardır. Özellikle kritik analitik düşünce bağlamında İslam ekonomisi ve finans metodolojisinde ta‘lil konusunu işleyen çalışmaların sayısının ya hiç olmayışı, ya da sayısının azlığı konunun önemini artırmaktadır. Çalışmamız konu araştırmalı, kavram analiz yöntemi kullanılarak, var olan kaynakların değerlendirilerek bahsedilen hedefe ulaşma amaçlanmaktadır.

References

1. Abdüsselâm, İzzeddin İbn. Ḳavâʿidü’l-Aḥkâm, Beyrut, ts. (Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye), I, 18.

2. Apaydın, H. Yunus. "Ta‘lîl" (التعليل) maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (İstanbul: TDV, 2010), 39. cild, s: 511-514.

3. Bedrân, Ebu’l-‘Ayneyn, Edilletu’t-Teşri’l-Muteârida, Mussesetu Şebabi’l-Câmia, İskenderiye, 1985.

4. Beşer, Faruk, Bir Bilgi Türü Olarak Fıkıh ve Diğer Disiplinlerle İlişkisi, Usûl İslam Araştırmaları, Sayı: 5, Ocak-Haziran 2006.

5. Beydâvî, Nasiruddin Abdullah b Ömer, Minhâcu'l-Vusûl fî Ma'rifeti İlmi'l-Usûl, Matbaatu'l-Mahmudiyye, Kahire 1920.

6. Bilmen, Ömer Nasûhî. Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kamusu, (İstanbul: 1967).

7. Buhârî, Abdülazîz.  Keşfü’l-esrâr, IV, 32-237.

8. Buti, Muhammed Saîd, Davâbitu’l-Maslaha fi’ş-Şerî’ati’l-İslâmiye, 5. baskı, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut 1986.

9. Cabiri, Muhammed Abid, Çağdaş Arap-İslam Düşüncesinde Yeniden İnşa, çev. Ali İhsan Pala-Mehmet Şirin Ekstresi, 1. Baskı, Kitâbiyât Yay., Ankara 2001.

10. Cessâs, el-Fuṣûl fi’l-uṣûl (nşr. Uceyl Câsim en-Neşemî), Küveyt 1414/1994.

11. Cessâs, Ahmed b. Ali er-Râzî, el-Fusûl fi’l-Usûl, thk. ‘Acîl Neşemî, 2. baskı, Vezâretu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, Kuveyt 1994.

12. Cüveynî, el-Burhân fî Usûli’l-Fıkh, thk. Abdulazîm Dîb, 4. baskı, Dâru’l-Vefâ, Mısır 1997.

13. Cüveynî, et-Telhîs fî Usûli’l-Fıkh, thk. Abdullah Cevlim ve Şebbir Ahmed, 2. baskı, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut 2007.

14. Çeker, Orhan. İslam Hukukunda Akitler, (Konya: Tekin Kitabevi, 2014)

15. Dönmez, İbrahim Kafi. "illet" (العلّة) maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (İstanbul: TDV, 2000), 22. cildinde, 117-120.

16. Ebu Davud, “Sunan,” tr. Ahmad Hasan (Lahore: sh. Muhammed Aşraf, 1984), iii. 1019 Hadis no: 3585.

17. Ebû Zehra, M. Usûlü'l-Fıkh, Kahire 1377/1958, s. 188-19.

18. El-Mevsilî, Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el-Mevsilî. El-İhtiyar, El-Muhtar Lil-Fetva, terc: Celal Yeniçeri, (İstanbul: Şamil Yayınevi, 2014)

19. En-Nesefî, Necmuddin b. Hafz. Talibetü’t-Talebe Fi’l-Istılâhâti’l-Fıkhiyye, (Âmire Matbaası,1311)

20. Ensari, Ebu Yahya Zekeriyya, Gayetu'l-Vusûl (Lubbi'l-Usûl metniyle), Son Baskı, Matbaatu'l-Halebî, 1941.

21. Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed, el-Ḥikme fî maḫlûḳātillâhi ʿazze ve celle (Mecmûʿatü resâʾili’l-İmâm el-Ġazzâlî içinde), Beyrut 1406/1986.

22. Gazali, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed, Şifâu’l-Ğalîl fî Beyâni’ş-Şebehi ve’l-Muhîli ve Mesâliki’t-Ta‘lîl, thk. Hamed Kubeysî, Matbaatu’l-İrşâd, Bağdat 1390/1971.

23. Hallâf, Abdülvahhâb. İlmu Usûli'l-Fıkh, Kahire 1376/1956. vb 75-78.

24. Hululu, Ahmed, b. Abdurrahman, ed-Diyâu’l-Lâmi’ fî Şerhi Cem’i’l-Cevâmi’ (Cem’u’l-Cevâmi’ ile birlikte), thk. Nadî Ferec Attar, 1. baskı, Merkezu İbni’l-Attar, Kahire 2004.,

25. Huza' Gâmidi, Muhavelâtu't-Tajdîd fî Usûli'l-Fiqh, Camiatu'l-Imam Muhammed, Riyad 2008.

26. İbnü’l-Esîr, en-Nihâye, (Beyrut: Dârü’l-fikr, ts). 

27. Ibn Āshūr, Moḥammad al-Ṭāhir. Treatise on Maqāṣid al-Sharī‘ah al-Islāmiyyah, trans. Muḥammad el-Ṭāhir el-Mesawī (London, Washington: International Institute of Islamic Thought (IIIT), 2006).

28. Ibn Āshūr, Makāṣid el-Sharī‘ah el-Islāmiyyah, (Tunis: 1366 h).

29. İbn Hacib, Ebû Amr Osman, Münteha’l-Vusûl ve’l-Emel fi İlmeyi’l-Usûl ve’l-Cedel, 1. baskı, Matbaatu’s-Saâde, Mısır 1326.

30. İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed, el-Faṣl fi’l-milel ve’l-ehvâʾ ve’n-niḥal (nşr. M. İbrâhim Nasr, Abdurrahman Umeyre), I-V, Riyad-Cidde 1402/1982, III, 201.

31. İbn Kayyim, Şemsuddin Muhammed b. Ebîbekr. İ’lâmu’l-Muvaki’în an Rabbi’l-‘Âlemîn, thk. Mutasım Billâh Bağdadî, 1. baskı, Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, Beyrut 1996

32. İbn Rüşd, el-Keşf ʿan menâhici’l-edille fî ʿaḳāʾidi’l-mille (Felsefetü İbn Rüşd içinde, nşr. Mustafa Abdülcevâd İmrân), Kahire 1388/1968.

33. İsnevî, Nihâyetü’s-sûl, IV, 241-303.

34. İzmîrî, Ḥâşiye ʿalâ Mirʾâti’l-uṣûl, II, 301-303 (İstanbul: 1309)

35. Kahraman, Abdullah. Fıkıh Usulü, Giriş Deliller Hükümler Hüküm Çıkarma Yöntemleri (İstanbul: Rağbet Yayınları, 2020)

36. Karafî, Şahabuddin Ahmed b. İdris, Tenkîhu’l-Fusûl (Şerhi ile birlikte), thk. Abdurrahman Şağul, Mektebetu’l-Ezheriyye, Kahire, t.y.

37. Kayadibi, Saim. (2017). “İslam Hukukunun Ulvi Amaçları: Makāṣıd el-Şerī‘ah” edt. Hakan Sarıbaş “İslam İktisadı ve Finansı” no. 22, (Zonguldak: Bülent Ecevit University, 2017), p.3-18.

38. Kayadibi, Saim. (2021). Kindi, “İslam İktisadi Düşünce Tarihi” ed: Mehmet Bulut, (İstanbul: IZU, TKBB, 2021), c.1, s. 183-207.

39. Kayadibi, Saim. Principles of Islamic Law, The Methods of Interpretation of the Texts, Usul al-Fiqh, Revised Edition, Kuala Lumpur: Islamic Book Trust, 2018).

40. Kerhi, Ebu’l-Hasen, el-Usûl (Tesîsu’n-Nazar ile birlikte), thk. Mustafa Kubbanî, Eda Neşriyat, İstanbul 1990.

41. Kubeysî, Hamed Ubeyd, Mebâhisu’t-Ta’lîl inde’l-Usûliyyîn ve’l-Gazalî (Basılmamış Doktora tezi), Mektebetu Camiati’l-Ezher (el-Meşîhatu’l-Ezheriyye), Resâil, 14, 251, HM.

42. Kubeysî, Usûlu’l-Ahkâm, 1. baskı, Daru’z-Zîbak-Daru’l-Menâhic, 2009.

43. Mahallî, Ahmed Celaluddin, Şerhu Cem'i'l-Cevâmi' (Benânî Şerhi ile), Matbaatu'l-Halebî, Mısır, 1938.

44. Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed el-Mâtürîdî, Kitâbü’t-Tevḥîd (Beyrut, İstanbul: Fethullah Huleyf, 1970, 1979).

45. Özdemir, İbrahim. Usul-i Fıkıh'ta Ta'lil Tartışmaları (Hicri iv-viii. Asırlar), Basılmamış Doktora Tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı, İslâm Hukuku Bilim Dalı, Diyarbakır 2013.

46. Özkan, Mehmet. Şer‘i Hükümlerin Ta'lili ve İbadetlerde İctihad Meselesi Üzerine, Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:5, Ekim 2012-Mart 2013, s. 55-75

47. Râzî, Fahreddin. el-Maḥṣûl (nşr. Tâhâ Câbir Feyyâz el-Alvânî), Riyad 1400/1980.

48. Razi, Fahruddin Muhammed b. Ömer, el-Mahsûl fî İlmi’l-Usûl, thk. Taha Alavânî, 1. baskı, Muessesetu’r-Risâle, Dâru’s-Selâm, Kahire 2011.

49. Subki, Tâcuddin Abdulvehhab b. Ali, Cem‘u’l-Cevâmi’ (Mahallî Şerhi ve Attâr Hâşiyesi ile birlikte), Matbaatu Mustafa Muhammed, Mısır, t.y.

50. Şaban, Zekiyüddin. İslam Hukuk İlminin Esasları, tr. İbrahim Kafi Dönmez, 36. baskı (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2021)

51. Sa‘dî, Abdülhakîm Abdurrahman Es‘ad. Mebâḥis̱ü’l-ʿille fi’l-ḳıyâs ʿinde’l-uṣûliyyîn, Beyrut 1406/1986.

52. Serahsî, Şemsüleimme es-Serahsî, el-Uṣûl (nşr. Ebü’l-Vefâ el-Efgānî), Haydarâbâd 1372, II, 144-332.

53. Şātıbī, Abū Ishāk İbrāhīm bin Mūsa El-Ghirnātī (ö. 790/1388), el-Muvāfakāt fī ūṣūl el- Sherī‘ah, thk. A.Diraz, (Beyrut: 1991).

54. Şelebî, Muhammed Mustafa. Ta’lîlü’l-Ahkâm, (Beyrut: Daru’n-Nehda el-Arabiyye, 1981).

55. Şen, Yusuf. Kritik Analitik Düşünme Fıkıh İlişkisi, Akademik Platform, ISCAT2015 Sakarya, s.166-177.

56. Şevkânî, Şevkânî, İrşâdü’l-fuḥûl, Kahire 1356/1937, s. 204, 206-235.

57. Şirbinî, Abdurrahman, Hâşiye alâ Şerhi Cem’i’l-Cevâmi’ (Mahallî Şerhi ile birlikte), Matbaatu Mustafa Muhammed, t.y.

58. Tabakoğlu, Ahmet. Bir İlim Olarak İslam İktisadı, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy.16, 2010, s.11-34

59. Teftâzânî, Şerḥu’l-Maḳāṣıd (nşr. Abdurrahman Umeyre), Beyrut 1409/1989, II, 113-116; IV, 301-306.

60. Tirmizî, Muḥammed b. ‛Îsâ b. Sevre. Câmi‛u’t-Tirmizî. thk. Yusuf el-Hâc Ahmed. Şam: 2004, Hadis no: 1327. s. 616.

61. Türcan, Talip. (ed.), Fıkıh Usulü, (Ankara: Grafiker Yayınları, 2019)

62. Zeydan, ‘Abd el-Karīm. El-Vecīz fī Uṣūl el-Fıkh, (Bağdād: Maktabah el-Kuds, 1976).

63. Zühaylî, Vehbe. Usûlü'l-Fıkhi'l-İslâmî, Dımaşk 1406/1986, I, 652-658).