Abstract

İbn Haldun Mukaddime’nin altıncı bahsini İlimer ve öğretim konusuna ayırır ve ilimler bahsine konuya girerken uzun bir giriş yapar. Bu girişte önce İnsan-bilgi ilişkisini fıtri bir temele oturtur. İnsanın ütün canlılardan farklı olarak öğrenen, öğrendiğini aktaran ve düşünebilme kabiliyetine dikkat çeker. Hatta “İnsan daima düşünce (fikretme) halindedir. Bir göz kırpış¬tırma süresi kadar bile düşünmeyi terk etmez” der..Bilim dedğimiz meslek ise insanın bu özelliğinin neticesidir tespitini yapar. Ortaya koyduğu bilgiyi ise başkalarına ve sonraki nesillere aktarır ki bu da “ta’lim” dir. Daha sonra kendi yaşadığı dönemde “Mağrib’de (Fas, Cezayis, Endülüs), medeni hayatın bozulmasına v devletlerin zayıflamasına bağlı olarak ilim öğretiminin ortadan kalktığından şikayet eder. Özellikle Kayravan ve Kurtuba’da asırlardır devam eden ilmi hayatın, derinlerden gelen bedeviliğin nüksetmesi ile nasıl yok olduğunu anlatır. Mağribde çöken ilmi hayatı dirilmek için Doğuya İslam dünyasına giden talebelerin bu durumu diriltmeye yetmediğine şahit olur. XIV. asırda Mağrib’te yaşananları; öğretim metodlarını, ilmi zihniyeti, Doğu İslam dünyası ile mukayesesini, bilgi anlayışlarındaki farkı, etraflıca tahlil eder. Bu durumdan çıkış için ise İbn Haldun şunları söyler: “Bu melekeyi kazanmanın en kolay yolu, ilini meselelerdeki konuşma ve münazaralarla dili güçlendirmektir. Evet, insanı bu melekeyi elde etmeye yaklaştıracak ve hedefine ulaş¬masını sağlayacak en kolay yol budur…”. Bu bahsi bitirirken “tenkid metodu, zihnen durmuş ve donmuş toplumlarda, durgun kuyuya kova atma gibidir..” diyerek, eleştirel düşüncenin ne kadar hayati olduğuna dikkat çeker. Bu tebliğimizde amacımız, İbn Haldun’un bizzat yaşadığı ve acı tecrübelere dayalı ilmi ve fikri hayattaki çöküşten çıkış için “tenkid ve münazara metodunu” yani “eleştirel düşüncenin” ne kadar önemli olduğu ile ilgili fikirlerini anlamak ve ortaya koymaktır.

References

Akyol, Aygün (2011), "İbn Haldun'un İlim Anlayışında Felsefe ve Tarih Tasavvuru" (PDF), Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18 Ekim 2012.

Farabi, (2003) Ebu Nasr, “Felsefenin Temel Meseleleri”, İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri (trc. Mahmut Kaya), İstanbul. 

Katip Çelebi, (1993) Mizanul Hakk, İstanbul.

Ümit Hassan, İbn Haldun Metodu ve Siyaset Teorisi, Sevinç Matbaası, 1982

İbn Haldun(2016), Abdurrahman, Mukaddime, trc. Süleyman Uludağ, İstanbul.

İbn Haldun(1996), Mukaddime, trc. Zakir Kadri Uğan, I-III, Ankara.

Mohamad Abdalla, “Ibn KhaldĐn on the Fate of Islamic Science after the 11th Century” , Islam & Science, Vol. 5 (Summer 2007) No. 1, ss.61-70.

Toynbee, Arnold J. (1974) A Study Of History, Oxford Press.

Özdemir, Mehmet (1995), “Endülüs”, DİA, c. XI., 225-232.

Salîbâ, (1982) Cemîl, el-Muʿcemü’l-felsefî, Beyrut.

Sorokin,  (1997) Pitirim A. Bir Bunalım Çağında Toplum Felsefeleri, Baskı. 2. Baskı. Çeviren. Mete Tunçay, İstanbul.

Zernûcî (1979), Burhanettin ez-Tâ’lim’ül Müteallim, çev. Y. Vehbi Yavuz, Sahhaflar Kitap Sarayı, İstanbul.